C’est la vie μα και καζάν-καζάν στην εξωτερική πολιτική

Ήταν μια οπωσδήποτε πολύ καλή στιγμή του Έλληνα πρωθυπουργού, όταν γαλλιστί δήλωσε στη Wall Street Journal “Έτσι είναι η ζωή”, υπονοώντας αδυναμία της Τουρκίας να μας υπαγορεύσει πώς θα εκμεταλλευτούμε τους υδρογονάνθρακες νοτίως της Κρήτης. Καλή στιγμή, δεδομένου ότι η ίδια φράση θα μπορούσε να μεταφραστεί περίπου και ως “Ξυδάκι!”, χαροποιώντας πλείστους συμπολίτες μας. Βέβαια το εξωτερικό ακροατήριο είναι άλλη υπόθεση.

Τα συν και τα πλην του ταξιδιού στη Νέα Υόρκη μετράει, ήδη, το Μαξίμου

Κάπως έτσι αντιδρά και ο Αμερικανός πρόεδρος, όταν του τίθενται σχετικά περίπλοκα ερωτήματα. Σηκώνει τους ώμους και δηλώνει απερίφραστα ότι η χώρα του θα πράξει ό,τι γουστάρει, δίχως να λογαριάσει κανέναν. Δίνει περισσότερη έμφαση στο εσωτερικό ακροατήριο, που γενικά αδιαφορεί για λεπτές ισορροπίες και στρατηγικές σχέσεις. Ο μέσος Ρεπουμπλικανός θέλει να ακούει για μεγάλες συμφωνίες ανάμεσα σε μεγάλα κράτη, και σίγουρα απόλαυσε την ομιλία του προέδρου του στα ογδοντάχρονα του ΟΗΕ. Η τρέχουσα -δημόσια- πολιτική του Στέιτ Ντιπάρτμεντ ταιριάζει στις γνώσεις και στην προσωπική φιλοσοφια Τραμπ, τουλάχιστον κατά τα φαινόμενα.

Υπό αυτές τις συνθήκες, η Ελλάδα είναι αδιάφορη για αυτόν, για λόγους πρακτικούς: μικρό μέγεθος, όχι ξεχωριστή στρατηγική θέση, έλλειψη οικονομικών προσόντων, και συμμετοχή στην ΕΕ, με συνέπεια περιορισμένη ελευθερία κινήσεων. Σχεδόν αδιάφορη του είναι ακόμη και η Ουκρανία, για την οποία αλλάζει στάση συνεχώς. Διαπιστώνοντας ότι τελικά δεν μπορεί να διαχειριστεί τον Πούτιν, τώρα εμφανίζεται να την υποστηρίζει, πασάροντας όμως την ευθύνη της στους Ευρωπαίους. Πάντως η ανάθεση της εξωτερικής πολιτικής στον συστημικό και έμπειρο Μάρκο Ρούμπιο λειτουργεί καθησυχαστικά. Αντίθετα, ασαφής είναι ο ρόλος της διευθύντριας πληροφοριών Τάλσυ Γκάμπαρντ: η δεδηλωμένη συμπάθεια της προς τη Ρωσία προέκυψε λόγω της στάσης της κατά του ISIS, και συνδυάζεται με αντιπάθεια προς την Τουρκία.

Για τον ένοικο του Λευκού Οίκου, αδιάφορο δεν είναι το Ισραήλ. Η σχέση του με τον Νετανιάχου είναι στενή, και φυσικά οι ΗΠΑ παραμένουν το κορυφαίο στήριγμα της μοναδικής μεσανατολικής δημοκρατίας. Τούτου λεχθέντος, αξίζει να σημειωθεί ότι πρωτεύουσες παραδοσιακά εναρμονισμένες με την Ουάσιγκτον έσπευσαν να αναγνωρίσουν την ύπαρξη παλαιστινιακού κράτους: πέρυσι το Όσλο, και τώρα το Λονδίνο και η Καμπέρα. Εύλογα λοιπόν γεννάται η σκέψη ότι ίσως και οι Αμερικανοί θέλουν να πιέσουν την Ιερουσαλήμ σε υποχωρήσεις, μα το κάνουν έμμεσα.

Κάποιος σαν τον Τραμπ θεωρεί τον Ερντογάν ιδανικό συνομιλητή: όταν συμφωνεί κάτι δεν χρειάζεται να λάβει έγκριση από νομοθετικά σώματα και διαπλεκόμενα συμφέροντα. Συνεπώς, σίγουρα υπάρχει καλή χημεία μεταξύ τους (ενδεικτικός ο αστεϊσμός στο Οβάλ Γραφείο για την ικανότητα του… Σουλτάνου να στήνει εκλογές), μα είναι υπερβολές όσα γράφονται για εξαιρετική μεταχείριση της Τουρκίας. Θα μπορούσαμε μάλιστα να πούμε πως δεν είναι αρκούντως ικανοποιητική, συγκρινόμενη με τη θέση της χώρας, τα μεγάλα μεγέθη της, και την νεοαποκτηθείσα βιομηχανική της ισχύ.

Και τι ζητούν ο ένας από τον άλλο; Ουκ ολίγα. Ο Τραμπ επιθυμεί απομόνωση της Χαμάς, εκμετάλλευση υποθαλάσσιων πόρων, μείωση των μεταναστευτικών ροών, μεσολάβηση στο ρωσοουκρανικό, και τουρκική διείσδυση στα κεντροασιατικά κράτη, ως αντίβαρο στη διαρκώς εντεινόμενη κινεζική. Από την πλευρά του ο Ερντογάν ζητά F-35, συνδρομή στο δικής τους σχεδίασης μαχητικό, ελευθερία κινήσεων σε Συρία και Λιβύη, απομόνωση των Κούρδων, ρύθμιση εκκρεμοτήτων στην Ανατολική Μεσόγειο, επίσημη διχοτόμηση της Κύπρου, και ανώδυνο κλείσιμο της δικαστικής έρευνας γύρω από τη Halk Bank. Για να καλοπιάσει τους Αμερικανούς, ήδη προχώρησε σε μαζικές αγορές από την ασθμαίνουσα Μπόινγκ, ενώ όσον αφορά τη Μεσόγειο διατύπωσε το διάσημο “Καζάν καζάν”. Κοινώς, win-win.

Παρά τις αυξημένες δυνατότητες της, η τουρκική διπλωματία είναι υπερβολικά απλωμένη, και το γνωρίζει. Αν πρόκειται να επεκτείνει την επιρροή της στην πολλά υποσχόμενη Κεντρική Ασία, θα πρέπει προηγουμένως να κλείσει μέτωπα στα νότιά της. Ως εκ τούτου, θα προσπαθήσει να αποσπάσει άμεσα όσο γίνεται περισσότερα. Ο Τούρκος πρόεδρος περιορίστηκε να δηλώσει πως η χώρα του θα πάρει όσα δικαιούται, σεβόμενη τα δικαιώματα των γειτόνων της. Δεν αναφέρθηκε σε Γαλάζιες Πατρίδες και σε παρεμφερείς μαξιμαλιστικές διεκδικήσεις.

Όπως έχει εξελιχθεί η κατάσταση, εξαιρετικά κομβικη είναι η ΑΟΖ του Καστελόριζου. Εάν δεν τακτοποιηθεί η συγκεκριμένη εκκρεμότητα, στην περιοχή ούτε ηλεκτροφόρα καλώδια θα περάσουν, ούτε αγωγοί φυσικού αερίου, ούτε υποθαλάσσια οικόπεδα θα αξιοποιηθούν. Παρά το γεγονός ότι οι απαιτήσεις τους είναι κατάφωρα παράνομες (σύμφωνα με το Δίκαιο της Θάλασσας, το τουρκολυβικό μνημόνιο είναι ανούσιο, οι δε υποθαλάσσιοι αγωγοί διέρχονται ελεύθερα από οπουδήποτε), οι Τούρκοι έχουν καταστήσει σαφές πως δεν θα επιτρέψουν να προχωρήσει τίποτα αν δεν πάρουν μερτικό.

Το πρόβλημα της Ελλάδας είναι πως πολλοί θέλουν να κάνουν δουλειές τώρα και όχι στο μακρινό μέλλον. Οι ΗΠΑ προτιμούν να εμπλακούν περισσότερο στον ΙνδοΕιρηνικό, άρα θα πρέπει να απεμπλακούν από αλλού. Η ΕΕ επιδιώκει να περιορίσει την εξάρτηση της από το υγροποιημένο φυσικό αέριο. Το Κάιρο επείγεται διότι η άνοδος του αιγυπτιακού βιοτικού επιπέδου αποτελεί προϋπόθεση για την μακροημέρευση του καθεστώτος Σίσι. Οι Σαουδάραβες και οι Εμιρατιανοί θα μας βαρεθούν στο τέλος, αφού και εξαιτίας μας δεν εξάγουν στην Ευρώπη καθαρό υδρογόνο και ηλεκτρισμό από ΑΠΕ. Αυτή τη στιγμή, μόνο το Ισραήλ δεν βιάζεται λόγω πολέμου, αλλά ούτε αυτός θα συνεχιστεί για πάντα. Ο χρόνος μας τελειώνει.

Πολύ σύντομα η χώρα μας θα αρχίσει να υφίσταται αφόρητες πιέσεις (ίσως σχετίζεται και η εχθρική στάση μεγιστάνων έναντι της κυβέρνησης Μητσοτάκη), και θα βρεθεί ενώπιον δύο επιλογών: ή θα επιβάλλει δια των όπλων τη διέλευση των αγωγών και την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων μας, ή θα αναγκαστεί να έρθει σε συμβιβασμό για τη θαλάσσια ζώνη μεταξύ Κρήτης-Ρόδου-Κύπρου. Η πρώτη επιλογή είναι εξαιρετικά απίθανη, τουλάχιστον στην τωρινή κατάσταση του στρατεύματος και της οικονομίας. Η δεύτερη είναι πολιτικά επιζήμια, σχεδόν αυτοκτονικη· αλλεπάλληλες δόσεις λαϊκισμού στα εξωτερικά θέματα έχουν γαλουχήσει τους Έλληνες ότι αυτό το τεράστιο μεσογειακό κομμάτι είναι αυτοδικαίως δικό τους. Δυστυχώς ζούμε σε συλλογική παράκρουση, αν κρίνουμε από τα δεδικασμένα σε παρόμοιες διμερείς αντιδικίες· το νομικό πλαίσιο για την Ανατολική Μεσόγειο είναι για εμάς πολύ λιγότερο ευνοϊκό από όσο εκείνο για το Αιγαίο.

Είναι ευχάριστο ότι ο Κυριάκος Μητσοτάκης γνωρίζει το διεθνές σκηνικό καλύτερα από τους περισσότερους πολιτικούς μας. Αν και η συνάντηση του με τον Αλ Σάρα σχολιάστηκε αρνητικά (λόγω των διώξεων Σύρων χριστιανών), υπήρξε δείγμα realpolitik. Το ίδιο αποτελεί η ακλόνητη στήριξη στο Ισραήλ.

Ωστόσο, εάν φτασουμε σε ξαναμοίρασμα της τράπουλας, η καλή γνώση και ο ρεαλισμός δεν θα αρκούν. Θα απαιτηθεί η λήψη δύσκολων αποφάσεων υπό διακομματική (και εσωκομματική) συναίνεση, συνθήκη δύσκολα επιτεύξιμη. Χωρίς όμως αυτήν, η Ελλάδα θα μπορούσε να βρεθεί προ τετελεσμένων, αντί να συμμετάσχει στο σχεδιασμό του μέλλοντος. Θα ζήσουμε μια ακόμη περίπτωση όπου τα κομματικά συμφέροντα υπερτερούν των εθνικών;