Αν και ορθόδοξη, είναι ορθή η ακολουθούμενη οικονομική πολιτική;
Η στήριξη στους «εθνικούς πρωταθλητές», η πίεση στις ΜμΕ και η απουσία στρατηγικού σχεδίου που κρατά την Ελλάδα στους ουραγούς της Ευρώπης.
Φάνης Ουγγρίνης
Το ως τώρα ακολουθούμενο αναπτυξιακό πρότυπο της κυβέρνησης είναι χονδρικά το εξής: απόλυτη στήριξη σε μεγάλους ομίλους, με σκοπό να επενδύσουν τα κέρδη τους στη χώρα, ώστε σταδιακά να συμπαρασύρουν ανοδικά και τους μικρούς. Ουσιαστικά πρόκειται για μια φασόν γκρεκ εκδοχή των ιαπωνικών zaibatsu και keiretsu και των νοτιοκορεατικών chaebol. Στα αγγλόφωνα κράτη ονομάζονται national champions, όρος οικείος όταν… κατακτούσαμε τη Βαλκανική.
Ιδιαίτερα χαρακτηριστική αυτής της ευνοϊκής στάσης είναι η πρόθεση μείωσης τιμής της κιλοβατώρας για τη μεταποίηση, σύμφωνα με την ιταλική πρακτική. Το υπό συζήτηση μέτρο δεν θα αφορά το σύνολο των καταναλωτών, αλλά μόνο τις πιο ενεργοβόρες μονάδες. Υπολογίζεται ότι ωφελημένες θα είναι όλες κι όλες οι 50-60 μεγαλύτερες. Θετική εξέλιξη για τους μετόχους -και τους εργαζόμενους- των συγκεκριμένων ελάχιστων επιχειρήσεων, αλλά αδιάφορη έως εξοργιστική για τις εκατοντάδες χιλιάδες ΜμΕ της χώρας.
Ωστόσο, δεδομένου ότι οι μεγάλοι συνήθως εμφανίζουν μικρά ποσοστά κέρδους, κάπως πρέπει να καλύπτονται οι χρηματοδοτικές ανάγκες του κράτους. Έτσι ο κλήρος πέφτει στους μικρούς. Το καθεστώς αυτό φυσικά γίνεται αντιληπτό, με συνέπεια μπόλικη γκρίνια. Μεγάλη γκρίνια από τους μικρούς και μεσαίους εμπόρους και βιοτέχνες, φαινόμενο πιο αισθητό στην περιφέρεια, καθώς στην Αττική καταγράφεται σαφώς μεγαλύτερη αναλογία μεγάλων επιχειρήσεων. Πολύ μεγάλη η γκρίνια και των ελεύθερων επαγγελματιών, κυρίως όσων -συνήθως νεαρών και ηλικιωμένων- εισπράττουν σχεδόν τα ίδια με ιδιωτικούς υπαλλήλους, αλλά χωρίς ξεκάθαρο ωράριο και μηνιάτικο.
Επί έτη πολλά τα μίντια μάς ενημερώνουν για επικείμενα… σαφάρι και για κυνηγητό των φοροφυγάδων, βάσει πληροφοριών που διαρρέουν οι κυβερνήσεις. Παραδόξως, οι ίδιοι περίπου όροι χρησιμοποιούνται και όταν η ΕΛ.ΑΣ εκτελεί επιχειρήσεις πάταξης του κοινού εγκλήματος. Διόλου περίεργο. Πλείστοι δημοσιογράφοι, μετακλητοί και υπηρεσιακοί διακατέχονται από την αντίληψη ότι όλοι οι αυτοαπασχολούμενοι είναι a priori απατεώνες και παράσιτα -παραπλήσιοι με διωκόμενα μέλη εθνικών ή θρησκευτικών μειονοτήτων. Αυτά πιστεύουν άτομα χωρίς μισό γνήσιο ένσημο, ανίκανα να αντιληφθούν ότι τα θέματα οικονομίας σπανίως είναι άσπρο-μαύρο.
Δείτε μερικά απλά παραδείγματα. Τα αναγκαία μέτρα περιορισμού της φοροδιαφυγής νομοτελειακά θα προκαλέσουν αύξηση τιμών σε υπηρεσίες από δικηγόρους, αρχιτέκτονες, γιατρούς, υδραυλικούς, ηλεκτρολόγους, μπογιατζήδες και καθηγητές φροντιστηρίων, μειώνοντας το ήδη χαμηλό διαθέσιμο εισόδημα των Ελλήνων. Η -ορθή ως σύλληψη- ψηφιακή κάρτα εργασίας οδήγησε πολλά καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος σε μείωση ωραρίου ή ακόμη και σε κλείσιμο, επιδρώντας αρνητικά στον τουρισμό και στις αποδοχές των εργαζομένων· το αρμόδιο υπουργείο υποχρεώθηκε να λάβει διορθωτικά μέτρα. Το σκάνδαλο ΟΠΕΚΕΠΕ αφορά λίγους μεγαλοκτηματίες και χιλιάδες μικρούς· μετά τις αποκαλύψεις, πολλοί από τους δεύτερους θα στριμωχτούν, με συνέπεια την αύξηση κόστους παραγωγής αγροτικών προϊόντων, ελαττώνοντας την ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών και την αγοραστική δύναμη μας. Κάθε εκκένωση μαγαζιών και γραφείων αυξάνει την ανεργία, βλάπτει τις αξίες ακινήτων, υπονομεύει το επίπεδο ζωής μικροϊδιοκτητών που συμπληρώνουν το εισόδημά τους με κάποιο ενοίκιο, και οδηγεί σε υποβάθμιση αστικών ζωνών, ξεκινώντας φαύλο κύκλο.
Προς το παρόν, υπουργοί και γενικοί γραμματείς καμαρώνουν για την αύξηση αδειών οικοδομής, ξεχνώντας ότι οι κατασκευαστές είναι κατά κανόνα μικροί και μεσαίοι επιχειρηματίες, οι δε αγοραστές μεσοαστοί οικογενειάρχες. Οι ιθύνοντες θέλουν από αυτούς να χτίζουν και να αγοράζουν, αλλά αδιαφορούν για το πώς.
Εδώ θα ήθελα να ξανατονίσω πως η ασυνέπεια στις συναλλαγές με το Δημόσιο ζημιώνει το κοινωνικό σύνολο· γεννά αδικαιολόγητο πλούτο και προκαλεί ανταγωνιστικές στρεβλώσεις, άρα δεν επιτρέπεται να γίνεται αποδεκτή. Ένα μοντέλο που στηρίζεται στην περιφρόνηση του νόμου είναι άρρωστο. Τούτου λεχθέντος, για την εξασφάλιση συμμόρφωσης απαιτείται η δραστηριοποίηση ενός μεγάλου αριθμού ελεγκτών της ΑΑΔΕ και του ΕΦΚΑ. Προκύπτει λοιπόν άλλη -αναπάντητη- απορία: μήπως όλοι αυτοί θα αποδεικνύονταν πιο παραγωγικοί αν εστίαζαν στη μεγάλη φοροδιαφυγή, εκεί όπου διαπρέπουν οι καθ’ ημάς national champions και ορισμένοι μεγαλογιατροί και μεγαλοδικηγόροι; Άλλωστε οι μικροί ξοδεύουν όσα τους περισσεύουν εντός Ελλάδας (καταβάλλοντας έτσι έμμεσους φόρους), κάτι που δεν είναι καθόλου βέβαιο για τους μεγάλους.
Μετά το 2010 βιώνουμε μια αρκετά βίαιη αλλαγή παραγωγικού μοντέλου, δίχως να έχει προσδιοριστεί από τι ακριβώς θα αντικατασταθεί. Όσα γνωρίζαμε ως κανονικότητα κατεδαφίζονται, ενώ κανείς δεν γνωρίζει ποιές θα είναι οι οικονομικές δραστηριότητες του μέλλοντος, ποιοί θα τις αναλάβουν, πώς θα χρηματοδοτούνται, ποιοί θα εργάζονται σε αυτές, ποιές δεξιότητες θα πρέπει να διαθέτουν, και τι θα απογίνουν όσοι σταθεί αδύνατο να απορροφηθούν εργασιακά. Εξυπακούεται πως η εξάρθρωση του προηγούμενου παραδείγματος αρχικά θα έχει αρνητικό οικονομικό αποτύπωμα. Και αργότερα; Αργότερα θα υπάρχουν χωράφια για να καλλιεργηθούν, εργοστάσια για να παράξουν, και μεσοαστοί για να ξοδέψουν, ή θα εξαπλωθεί σε όλη τη χώρα η παραίτηση που καταγράφηκε στη Δυτική Μακεδονία, μετά την απολιγνιτοποίηση;
Ας επιστρέψουμε όμως στο αρχικό ερώτημα του κειμένου. Δεν επανεπενδύουν εδώ τα κέρδη τους οι ευνοημένοι μας όμιλοι; Σε έναν βαθμό ναι, αλλά σίγουρα όχι ικανοποιητικό. Βλέπετε, υπάρχει σοβαρή δυσπιστία απέναντι στο κομματικό σύστημα. Οι μεγαλοεπιχειρηματίες ακούν πολλές διαβεβαιώσεις από επίσημα χείλη, αλλά δεν νιώθουν καθόλου βέβαιοι για τη σοβαρότητά τους, ειδικά όταν αυτές εξαρτώνται από τον εκλογικό κύκλο. Πέραν αυτού, οι ίδιοι γενικά προτιμούν να μοχλεύουν τα αποθεματικά τους είτε ραντιέρικα, είτε σε ξένες οικονομίες -είτε σε προηγμένα κράτη όπου τα πράγματα προχωρούν ομαλά, είτε σε τριτοκοσμικά όπου οι αποδόσεις είναι θεαματικές. Έτσι κι αλλιώς κανείς δεν μπορεί να τους εμποδίσει. Η παγκοσμιοποίηση έχει μεταβάλει ριζικά τους ψυχροπολεμικούς όρους, όταν οι διακρατικές μεταφορές κεφαλαίων θεωρούνταν δύσκολη άσκηση. Συμπερασματικά, η σημερινή Ελλάδα μοιάζει να ακολουθεί μια φιλοσοφία οικονομικής ανάταξης που άλλοτε υπήρξε άκρως αποτελεσματική, αλλά όχι πια.
Θα το επαναλάβω: αν θέλει να ξεφύγει από τον πάτο της ΕΕ, η χώρα μας δεν διαθέτει την πολυτέλεια να αφήνει τίποτα και κανέναν εκτός της αναπτυξιακής της προσπάθειας. Καλώς ή κακώς, για να ανακτήσει την χαμένη ανταγωνιστικότητά της, χρειάζεται να ενεργοποιηθούν όλοι της οι άνθρωποι, όλη της η πνευματική ικμάδα, όλο της το επιχειρηματικό δυναμικό, μοντέρνο και παραδοσιακό, περισσότερο και λιγότερο κερδοφόρο, παλιό και νέο, μικρό και μεγάλο. Δεν περισσεύει κανείς.
ΥΓ: Ίσως κάποιοι γύρω μας χαίρονται με τα τωρινά προβλήματα των Γάλλων. Υποψιάζομαι ότι η χαιρεκακία τους θα αποδειχθεί βραχύβια. Εκτός τρομερού απροόπτου, σε λίγα χρόνια η Γαλλία θα έχει επιστρέψει στα ψηλά. Εμείς, θα παλεύουμε με τη Βουλγαρία.